Był ostatnim polskim królem. Wybrany na tron z pomocą rosyjskiej cesarzowej Katarzyny II, przez całe swoje panowanie zmagał się z ingerencją potężnych obcych monarchii (Austrii, Prus i Rosji), a także bogatych magnatów, którzy zyskali wpływy za panowania królów saskich.

Pomimo tak niesprzyjających okoliczności, będąc dobrze wykształconym człowiekiem dbającym o swoją ojczyznę, dołożył wszelkich starań, aby wprowadzić zmiany w Polsce. Niektórzy twierdzą, że wysiłki te nie były wystarczające, aby powstrzymać upadek Polski za jego panowania. Inni bronią go, wskazując na szkodliwe decyzje polityczne magnatów, którzy dla własnych korzyści gotowi byli stanąć po stronie obcych mocarstw.

Słynne obiady czwartkowe Poniatowskiego

Stanisław August Poniatowski otaczał się wybitnymi artystami, myślicielami i ludźmi związanymi z edukacją. Wierzył, że tylko zmiana mentalności polskiego społeczeństwa umożliwi przeprowadzenie reform i budowę nowoczesnego państwa. Organizował legendarne obiady czwartkowe, na których spotykali się najwybitniejsi polscy artyści, muzycy, pisarze, poeci i uczeni. Nigdy nie zapraszał więcej niż 12 gości, aby dyskusje miały charakter intelektualny, a pisarze i poeci mogli zaprezentować swoją twórczość. Król pragnął również organizować eleganckie kolacje w jaskrawym kontraście do pijackich uczt epoki Sasów. Sam prawie nigdy nie pił alkoholu, a hiszpańskie wina podawał tylko na deser i tylko w niewielkich ilościach.

Oświecony król i tragiczny koniec

Do wielkich projektów edukacyjnych Stanisława Poniatowskiego należało założenie Szkoły Podchorążych w Warszawie – pierwszej państwowej szkoły w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, która kształciła przyszłych oficerów. Szkołę tę ukończyło wielu wybitnych Polaków, w tym Tadeusz Kościuszko. W 1773 roku Sejm i król utworzyli Komisję Edukacji Narodowej, którą dziś nazwalibyśmy Ministerstwem Edukacji. Była to wówczas pierwsza taka instytucja w Polsce i pierwsza w Europie! Drugą pierwszą w Europie i drugą na świecie była Konstytucja 3 maja 1791 roku. Konstytucja znosiła liberum veto (prawo każdego posła na Sejm do zablokowania jego decyzji), gwarantowała powiększenie armii, nadawała prawa mieszczanom i oddawała chłopów pod opiekę państwa. Kiedy ogłoszono Konstytucję 3 maja, plac przed Zamkiem Królewskim w Warszawie był wypełniony po brzegi. „Król z narodem, naród z królem” – krzyczeli. Ludzie byli w euforii!

Nie na długo. Jak można sobie wyobrazić, tego rodzaju zmiany były uważane za niebezpieczne przez autorytarne monarchie otaczające Polskę. Nie były też do zaakceptowania przez część magnaterii. Wkrótce nastąpiła seria rozbiorów. Pierwszy miał miejsce w 1772 roku, ale po ogłoszeniu Konstytucji 3 maja 1791 roku sprawy potoczyły się szybciej. Drugi rozbiór miał miejsce w 1792 roku, a trzeci w 1795 roku. Tuż przed trzecim rozbiorem Tadeusz Kościuszko stanął na czele powstania, które objęło nie tylko szlachtę, ale także chłopów, uwolnionych przez króla od ograniczeń systemu feudalnego. Po początkowym sukcesie w bitwie pod Racławicami powstanie zostało stłumione, Polska została podzielona, a król abdykował.

Polska zniknęła z map na 123 lata! Ale nie z serc Polaków. Pomimo opresyjnych reżimów, które zaciekle zwalczały wszelki opór, Polacy przetrwali i utrzymali swoje marzenie o niepodległym kraju.

Dziś Polska jest państwem demokratycznym i republiką, co oznacza, że nie ma już króla. Ale pamiętamy o wszystkich królach i królowych, którzy pomogli Polsce stać się tym, kim jesteśmy dzisiaj i którzy uczynili naszą historię tak wyjątkową!

Ilustracje:

Marcello Bacciarelli, Stanisław Poniatowski, 1786 r.

Marcello Bacciarelli, Stanisław II August Poniatowski w stroju koronacyjnym, 1764 r.

Autor nieznany, Stanisław August Poniatowski, XVIII w.

Marcello Bacciarelli, Portret Konstancji Czartoryskiej (1700 – 1759), matki Stanisława Augusta Poniatowskiego (1732-1798), między 1775 r. a 1777 r.

Bernardo Bellotto, Elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764 r. (detal), XVIII w.

Fot: Mathiasrex, Maciej Szczepańczyk (2015), Rękojeść miecza ceremonialnego Stanisława Augusta Poniatowskiego

Autor nieznany, Herb Stanisława Augusta Poniatowskiego z polskim Orłem i litewskim Vytis (Waykimas) w 1791 r.

Kazimierz Wojniakowski, Uchwalenie Konstytucji 3 maja 1791 r., 1806 r.

Jan Matejko, Konstytucja 3 maja 1791 r., 1891 r.

Moneta: Odważnik dukata 1791 r., Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak

Bernardo Bellotto, Widok Warszawy z Zamku Królewskiego, 1773 r.

Fot: fotopolska.eu (2008), Warszawa, Zamek Królewski

Fot: Аимаина хикари (2017), Zamek Królewski w Warszawie. Sala posiedzeń Senatu

Fot: Marek i Ewa Wojciechowscy (2002), 2 Zamek Królewski, Pokój Żółty na Zamku Królewskim w Warszawie. W latach 1771 – 1782 odbywały się tu słynne obiady czwartkowe króla Stanisława Augusta.

Fot: Аимаина хикари (2017), Zamek Królewski w Warszawie. Królewska sypialnia

Fot: Аимаина хикари (2017), Zamek Królewski w Warszawie. Pokój Marmurowy