Dodatki
Muzyka
Jan z Lublina, Tabulatura organowa, Schephczyk Ydzye Poulyczy szydelka Noszącz (oryginalna pisownia), 1540
Mark Caudle, Viola da Gamba
Film: Jan Gazicki
Jan z Lublina lub Joannis de Lublin był polskim kompozytorem i organistą żyjącym w pierwszej połowie XVI wieku. Był kanonikiem i prawdopodobnie organistą w klasztorze w Kraśniku pod Lublinem. Dzięki niemu posiadamy w Polsce perełkę z renesansowego świata muzyki – tabulaturę organową z 1540 roku składającą się z ponad 350 utworów i kilku traktatów teoretycznych. Jest to największa tabulatura organowa na świecie i jedna z najwcześniejszych! Można w niej znaleźć utwory kompozytorów z całej Europy oraz z Polski. Utwory zawarte w Tabulaturze miały nie tylko charakter religijny. Mimo surowych nakazów kościoła, by nie spisywać pieśni, tańców i innych utworów wykonywanych poza kościołem, ten nieposłuszny kanonik stworzył zbiór utworów świeckich, których inaczej byśmy nie poznali. A są one bardzo piękne.
Tutaj można posłuchać utworu, Schephczyk Ydzye Poulyczy szydelka Noszącz (oryginalna pisownia) wykonanym przez Marka Caudle na Wiola da Gambie.
Adam Jarzębski, Tamburetta, 1627 r.
Mark Caudle, Viola da Gamba
Realizacja filmowa i nagranie: Jan Gazicki
Tak wiele polskich dzieł sztuki i muzyki zaginęło podczas wojen, że mamy szczęście, że przetrwało część barokowych utworów polskich kompozytorów, którymi możemy dzisiaj się cieszyć. Większość polskich kompozytorów i muzyków uczestniczyła w życiu muzycznym na dworach królewskich obok włoskich i francuskich kompozytorów, śpiewaków i muzyków. Takimi umuzycznionymi dworami były dwory Zygmunta III Wazy i jego syna Władysława IV Wazy. Przypisuje się im sprowadzenie gatunku opery do Polski i sponsorowanie orkiestr królewskich, które składały się głównie z wybitnych włoskich muzyków, ale także z polskich muzyków i kompozytorów, takich jak Bartłomiej Pękiel, Adam Jarzębski, Marcin Mielczewski, Wincenty Lilius i inni. Władysław IV Waza stworzył w pałacu teatr operowy, w którym wystawiono dziesiątki oper. W czasach Władysława IV Wazy nastąpił rozkwit sztuki i muzyki i z tego powodu był on i jest bardzo ceniony.
Tutaj można usłyszeć utwór zatytułowany Tamburetta (1627) Adama Jarzębskiego zagrany na violi da gamba przez Marka Caudle’a. Adam Jarzębski był wczesnym polskim kompozytorem, skrzypkiem, ale także poetą, pisarzem, a nawet architektem! Po rocznym pobycie we Włoszech w latach 1615-1616 został członkiem królewskiego dworu muzycznego, najpierw na dworze Zygmunta III Wazy, a następnie na dworze Władysława IV. Był bardzo ceniony w ówczesnej Warszawie, a dziś jest wpisany w historię muzyki polskiej jako czołowy kompozytor barokowy.
Jan z Lublina, Tabulatura organowa, Jeszcze Marcinie, 1540
Mark Caudle, Viola da Gamba
Szczególne miejsce w Tabulaturze organowej Jana z Lublina z 1540 roku zajmuje 36 tańców. Trudno powiedzieć skąd one pochodzą, jak na przykład w przypadku tego tańca Jeszcze Marcinie granego przez Marka Caudle’a na Violi da Gamba. Wydaje się być polskim utworem, ale pierwsze słowa tekstu są takie same jak w popularnej francuskiej piosence. Tabulatura Jana z Lublina jest naprawdę wyjątkowa, ponieważ łączy w sobie utwory muzyczne wielu krajów europejskich, ale także muzykę religijną, dworską oraz utwory grane przez wiejskich i miejskich muzykantów.
Muzyka wsi i mieszczan
Królewskie dwory królów i królowych minionych lat nie były jedynymi miejscami, w których można było usłyszeć muzykę. Wieśniacy i mieszczanie kochali muzykę tak samo jak ludzie na dworach królów. Muzykowanie i stare polskie pieśni ludowe sięgają wieków wstecz, odzwierciedlając bogate tło kulturowe Polski. Pieśni te pierwotnie wywodziły się z tradycji słowiańskich, ale z czasem ewoluowały pod wpływem zarówno kultur wschodnich, jak i zachodnich. Dzięki odkryciom archeologicznym wiemy o wczesnych polskich instrumentach, takich jak fidel płocki czy suka biłgorajska (patrz zdjęcia), ale wiemy również o wczesnych polskich skrzypcach opracowanych w okresie renesansu i popularnych w Polsce w XV i XVI wieku. Są one uważane przez wielu muzykologów za bezpośredniego przodka współczesnych skrzypiec, których konstrukcja rozwinęła się dopiero w epoce baroku.
Polska muzyka ludowa odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu przy życiu polskiego języka, tradycji i tożsamości narodowej. Obecnie istnieje wiele zespołów folklorystycznych, które czerpią z utworów muzycznych z przeszłości. Obejrzyj ten krótki film przedstawiający polski dziecięcy zespół folklorystyczny z regionu Tatr, aby zobaczyć, jak tradycje muzyczne są pielęgnowane przez młodych ludzi i lokalne społeczności, zwłaszcza podczas świątecznych okazji, takich jak Boże Narodzenie.
Wideo: https://www.youtube.com/watch?v=YpUgYl_N-rE
Zdjęcie: Antekp (2003), Fidel płocka
Zdjęcie: Antekp (2018), Suka biłgorajska
Video
W co ubierali się polscy szlachcice?
Polski strój szlachecki był bardzo wyjątkowy i w tym filmie zobaczysz jego elementy. Był on noszony w całej Rzeczypospolitej. Powstał między XVI a XVIII wiekiem i łączył w sobie elementy późnośredniowiecznego stroju rycerskiego, ubioru szlachty ziemiańskiej oraz strojów wschodnich (węgierskich, perskich, tureckich, tatarskich i kozackich). Szlachta była bardzo dumna ze swojego stroju narodowego, ponieważ reprezentował on ich polską tożsamość.
